Prema najnovijim standardima, “normalnom” tjelesnom temperaturom smatra se temperatura u opsegu od 36,2 do čak 37,5 stepeni. Temperatura često i varira tokom dana. Zavisi i od aktivnosti – tokom vježbanja, jela, konzumiranja cigarete dolazi do porasta temperature.
Djeca i žene su generalno toplije, posebno u trudnoći i tokom ovulacije. Treba uzeti u obzir i da temperatura zavisi od mjesta na kojem se mjeri, i centralno mjerene vrijednosti (rektalno) su uglavnom preciznije, i više su za oko 0,3 stepena u odnosu na periferno mjerenu temperaturu (ispod pazuha).
Kada temperatura raste, organizam se brani
Porast thelesne temperature iznad vrijednosti od 37,3 stepeni u jutarnjim, odnosno iznad 37,8 stepeni u večernjim satima, ukazuje na neki patološki proces u tijelu, najčešće infekciju. Groznica, malaksalost, bol u mišićima su klasični simptomi povišene temperature, ali je upravo to znak da naš organizam radi upravo ono što treba – bori se protiv infekcije. Veoma visoke temperature, iznad 40 stepeni, mogu da dovedu do i konfuzije, pretjerane pospanosti, iritabilnosti, pa čak i konvulzija – epileptičnih napada. Treba naglasiti da je u slučajevima veoma visoke temperature neophodno obratiti se ljekaru.
Temperatura je jedan od najčešćih razloga posjeta ljekarima, pogotovo u pedijatrijskoj populaciji. Roditelji su uglavnom uplašeni i uvjereni da dijete mora da ima “normalnu” temperaturu. Često daju antipiretike – lijekove za snižavanje temperature, čak i kada je temperatura minimalno povišena.
Međutim, povišena temperatura nije primarna bolest. Ukoliko vrijednosti ne prelaze 38,5 stepeni, nije razlog za brigu, već ima važnu ulogu u imunološkom odgovoru organizma na infekciju, inflamaciju ili traumu.
Dokazano je da blago povišena temperatura ne dovodi do pogoršanja bolesti niti do neuroloških komplikacija. Naravno, ovo ne važi kada su u pitanju bebe mlađe od 3 mjeseca, imunokompromitovani pacijenti, kao i kod ljudi sa drugim udruženim simptomima koji ukazuju na ozbiljnije bolesti. U tim slučajevima je neophodno obratiti se ljekaru.
Uzroci
Uzroci povišene temperature su brojni, i pored već navedenih infektivnih uzroka kao što su virusi, bakterije i paraziti, oni mogu biti i neinfektivne prirode. To su vaskulitis, duboka venska tromboza, oboljenja vezivnog tkiva, karcinomi i neželjeni efekti nekih lijekova.
A zašto uopšte dolazi do porasta tjelesne temperature i šta je to termoregulacija?
Temperatura organizma je kontrolisana od strane hipotalamusa koji se nalazi u mozgu. Prisustvo okidača koji se naziva pirogen, izaziva lučenje supstance, prostaglandina, koji utječe na hipotalamus. On dalje aktivira procese koji podižu tjelesnu temperaturu. Organizam podiže temperaturu do “postavljene granice” i kroz aktivno stvaranje i kroz povećano zadržavanje toplote:
Sužavanje krvnih sudova na periferiji tijela dovodi do smanjenog gubitka tjelesne toplote
Noradrenalin dovodi do povećanog stvaranja toplote iz braon masnog tkiva
Mišićne kontrakcije, odnosno drhtanje, ubrzavaju metabolizam i stvaraju toplotu
Navedeni pirogeni mogu biti endogenog (stvara ih sam organizam) ili egzogenog porijekla. Egzogeni okidači su najčešće mikrobi – npr. toksini i dijelovi ćelijskog zida bakterija. Sa druge strane, endogene pirogene stvara sam organizam kao dio imunološkog odgovora. Monociti, jedan od tipova bijelih krvnih zrnaca, luče citokine koji stimulišu hemijske procese koji dovode do porasta temperature. Monociti su u slučaju infekcije stimulisani od strane egzogenih pirogena i antitijela, ali mogu biti i stimulisani i od strane unutrašnjih faktora. To je naprimjer oštećenje tkiva u traumi, reumatoidnom artritisu, i slično.
Dakle, porast tjelesne temperature je normalna reakcija organizma i dio normalnog imunološkog odgovora. I postavlja se pitanje: Da li je i kada je neophodno liječiti ovaj simptom?
Da li je i kako treba liječiti?
Koncept “povišene temperature” je jedan od glavnih fokusa medicine stoljećima. Iako je naše znanje o mehanizmima nastajanja, mjerenju i liječenju evoluiralo, sama praksa tretiranja temperature ostaje kontroverzna. Naučnici su podijeljeni u dvije grupe. Jedni smatraju da svaka temperatura treba da se snižava jer je “metabolička šteta” koju povišena temperatura pravi veća od potencijalne fiziološke koristi. Drugi vheruju da je povišena temperatura protektivan adaptivan odgovor organizma i da je u većini slučajeva neophodan.
Povišena temperatura štiti organizam
Ovaj drugi pristup je u posljednje vrijeme sve više podržan od strane sve većeg broja naučnih studija. One potvrđuju činjenicu da je povišena temperatura zaštitni mehanizam imunološkog sistema sa višestrukim koristima:
Inhibira rast bakterija
Olakšava imunim ćelijama da se kreću duž zidova krvnih sudova tokom napada na mikrobe
Izaziva lučenje specifičnih proteina iz bijelih krvnih zrnaca koji štite ćelije
Pojačava djelovanje antibiotika
Neki od kontraverznijih rezultata studija sugerišu i da:
Povišena tjelesna temperatura ubrzava metabolizam što za posljedicu ima razgradnju mišića i drugih tkiva. Iako funkcija ovog procesa nije dovoljno razjašnjena, neki naučnici smatraju da je razgradnja mišića izvor proteina, odnosno strukturnih elemenata neophodnih u oporavku drugih dijelova organizma.
Također je dokazano i da povišena tjelesna temperatura aktivira ekspresiju gena koji imaju ulogu u zaštiti ćelije.
Tipični simptomi povišene temperature su malaksalost, pospanost i gubitak apetita. Iako zvuči kontradiktorno da gubitak apetita može biti koristan u bolestima kada se zna da je organizmu neophodna energija da se oporavlja, naučnici smatraju da restrikcija kalorijskog unosa promoviše konzervaciju energetskih zaliha. Smanjen unos hrane također izaziva stres-odgovore organizma što smanjuje osjetljivost tkiva na oštećenja tokom infekcije. Spavanje je svakako dodatni mehanizam čuvanja energije. I na kraju, malaksalost i pospanost dovode do socijalnog povlačenja, čime se smanjuje mogućnost širenja infekcije.
Neutralizacija toksina izlučenih od strane samih mikroba, kao i toksičnih supstanci koje se stvaraju kao posljedica oštećenja tkiva tokom infekcije
I na kraju, šta treba da znamo?
Zaključak je da ukoliko tjelesna temperatura ne prelazi 38,5 stepeni, i ne postoje drugi ozbiljniji simptomi, potpuno je bezbjedno sačekati sa snižavanjem temperature. Štaviše, time se pojačava prirodni imunološki odgovor organizma i olakšava borba protiv infekcije.
Naravno, treba ponoviti i naglasiti da ovaj savjet ne važi u sljedećim slučajevima:
Kada je povišena temperatura posljedica neinfektivnog uzroka, kao što su inflamatorne bolesti, karcinom i duboka venska tromboza
Kod beba do tri mejseca starosti
Kod imunokompromitovanih bolesnika kod kojih i blago povišena temperatura može biti simptom ozbiljnije bolesti
I ukoliko temperatura traje duže od tri dana
